AIDS – co warto wiedzieć o tej chorobie?

AIDS to choroba zakaźna a rozwinięcie tego skrótu oznacza Acquired Immune Deficiency Syndrome – czyli zespół nabytego upośledzenia odporności. Wywoływana jest ona przez ludzki wirus niedoboru odporności, czyli HIV – Human Immunodeficiency Virus. Przez lata choroba AIDS okryła się złą sławą- chorzy często zostawali wykluczeni z życia społecznego, a rozmowy na ten temat stały się swojego rodzaju tabu. 1 grudnia obchodzimy Światowy Dzień AIDS – wydarzenie to ma za zadanie przełamać tabu, zwiększyć świadomość społeczeństwa na temat choroby oraz odkłamać niektóre mity, które narosły wokół AIDS.

AIDS – co to za choroba?

Jest to choroba zakaźna, a przyczyną AIDS jest wirus HIV. Wirus ten atakuje białe krwinki, czyli komórki układu immunologicznego (limfocyty T, makrofagi i monocyty). Skuteczne niszczenie podstawowych elementów układu odpornościowego sprawia, że organizm staje się bezbronny wobec najprostszych nawet patogenów. Kiedy objawy AIDS mogą się pojawić? Od zarażenia się wirusem HIV do rozwinięcia choroby mija kilka lat, najczęściej od 8 do 10.

AIDS a HIV

Wielu pacjentów nie zdaje sobie czasami sprawy, jaka jest różnica między tymi dwoma pojęciami, więc warto je wyjaśnić. HIV to nazwa wirusa, którym można się zarazić. AIDS z kolei to nazwa choroby, którą wywołuje ten wirus. Tak jak koronawirus SARS-Cov2 wywołuje chorobę zwaną Covid-19. Różnicą jest czas upływający od zakażenia do pełnoobjawowej choroby- w przypadku SARS-Cov2 są to dni, w przypadku zakażenia wirusem HIV- lata.

AIDS - objawy

W pierwszych latach zakażenie wirusem HIV nie daje wyraźnych objawów. Kiedy pacjent nie ma świadomości o zakażeniu, może przeżyć wiele lat zanim choroba się rozwinie. Utrudnia to mocno leczenie, gdyż to jest najskuteczniejsze, gdy zostanie wdrożone jak najszybciej. Co więcej, brak objawów choroby sprzyja zarażeniu kolejnych osób.

Do klasycznych objawów choroby należy:

• encefalopatia (uszkodzenie mózgu mogące powodować zmiany w zachowaniu)
• zespół wyniszczenia związany z AIDS charakteryzujący się znaczną utratą wagi
• nawracające zakażenia bakteryjne, wirusowe, grzybicze oraz choroby pasożytnicze

Choroby wywołane przez grzyby, wirusy, czy bakterie nazywane są w tym przypadku chorobami oportunistycznymi i są klasycznym objawem mocno rozwiniętej choroby AIDS. Oznacza to, że układ odpornościowy jest już tak osłabiony, że nie może reagować na zakażenia wywołane nieszkodliwymi dotychczas drobnoustrojami. Nierzadko dochodzi do całkowitego zakażenia grzybem z rodzaju Candida, który normalnie bytuje na skórze. Jednak w przypadku, gdy układ odpornościowy praktycznie nie działa, Candida rozrasta się w sposób niekontrolowany, powodując zmiany na całym ciele. Choroby oportunistyczne występują u ludzi z osłabionym systemem immunologicznym, czyli właśnie u chorych na AIDS, ale także u pacjentów po przeszczepach (u tych pacjentów układ immunologiczny jest celowo osłabiany, po to, by nie zaczął atakować przeszczepionych, nieznanych mu tkanek i organów).

Epidemiologia choroby AIDS

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że obecnie żyje na świecie około 40 milionów ludzi zarażonych wirusem HIV. Od lat 80-tych XX wieku, kiedy to zidentyfikowano wirusa HIV i chorobę, którą wywołuje, zdiagnozowano prawie 80 milionów przypadków zakażenia tym wirusem. Około 35 milionów spośród zarażonych zmarło. Szczyt epidemii przypadł na lata 90-te, a od około 2010 odnotowuje się spadek zachorowalności. Wpływ na to ma większa świadomość społeczeństwa na temat tej choroby, oraz wprowadzenie skutecznych leków. Jednakże wciąż są rejony świata, gdzie statystyki mocno odbiegają od średniej na świecie- wysoki poziom zachorowalności jest wciąż w rejonie Afryki.

AIDS w Polsce - na szczęście w naszym kraju zakażenia wirusem HIV nigdy nie były na szczególnie wysokim poziomie. W 2021 roku odnotowano około 1100 przypadków zarażenia wirusem HIV, oraz około 50 przypadków choroby AIDS.

Przeżywalność, czyli ile się żyje z AIDS?

Pozytywny wynik na obecność wirusa HIV w organizmie nie musi już być bezwzględnym „wyrokiem śmierci” jak kiedyś. Pod koniec XX wieku śmiertelność z powodu choroby AIDS była rzeczywiście wysoka. Aktualnie sytuacja znacząco się zmieniła. Nieleczone zakażenie HIV powoduje zgon u 90% pacjentów w okresie od 8 do 10 lat od zakażenia. Przy obecnym poziomie medycyny, szybkie wdrożenie leczenia przeciwwirusowego pozwala jednak znacznie wydłużyć ten okres do kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat. Niestety, specjalistyczne leki, choć zapewniają niemal niewykrywalny poziom wirusa we krwi, to należy je wtedy brać już do końca życia.

Zapobieganie i edukacja

Świadomość społeczna na temat choroby AIDS i powodującego ją wirusa HIV jest niezwykle ważna. W ciągu wielu lat narosło wiele nieprawdziwych teorii, półprawd i przekłamań na ten temat. Liczne akcje społeczne i stałe przypominanie o wirusie HIV pozwala oswoić chorobę i zmniejszyć lęk innych przed chorymi.

AIDS - jak można się zarazić?

Istnieją trzy główne drogi zarażenia wirusem HIV:

• kontakty seksualne (waginalne, analne, oralne) z penetracją oraz kontaktem z materiałem potencjalnie zakaźnym – nasienie, prejakulat i wydzielina z pochwy bez zastosowania zabezpieczenia (prezerwatywy)
• gdy krew zakażonej osoby trafi do naszego krwiobiegu, np. przez używanie tych samych igieł i strzykawek
• zakażenia wertykalne – matka zakażona HIV może zakazić swoje dziecko w czasie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią

Jak nie można się zarazić wirusem HIV?1

• mieszkając z osobą zakażoną
• korzystając ze wspólnych talerzy, szklanek, sztućców
• korzystając z tej samej łazienki (należy używać własnej szczoteczki do zębów i maszynki do golenia)
• korzystając ze wspólnej toalety
• uprawiając sport, np. na basenie
• przez kichnięcie czy kasłanie
• przez ukąszenie komara (wirus w ciele komara ulega zniszczeniu)
• poprzez dotyk, czy pocałunki
• poprzez pot, ślinę, łzy, mocz czy kał (jeśli nie ma domieszki krwi)
• oddając krew (w Polsce używa się wyłącznie jednorazowego sprzętu)
• podczas kontaktów towarzyskich i zawodowych

Pamiętaj !

W przypadku gdy dojdzie do możliwego zakażenia wirusem HIV po kontakcie z krwią zakażonej osoby, w wyniku przemocy seksualnej, czy po zakłuciu nieznaną igłą, należy skontaktować się jak najszybciej z najbliższym szpitalem zakaźnym. Im szybciej przyjmie się leki przeciwwirusowe tym większa jest szansa na pozbycie się wirusa. Powinno to się stać do 2 lub 3 godzin po kontakcie. Po upływie 48 godzin jest już niestety za późno na skuteczne leczenie.

W każdym województwie działają punkty konsultacyjno-diagnostyczne (PKD), w których można zrobić test bez skierowania, bezpłatnie i anonimowo. W PKD można także skonsultować się z doradcą, który rozwieje wątpliwości i udzieli informacji o tym, jak właściwie chronić się przed zakażeniem.

Wyniki testów wykonanych w PKD często są znane już następnego dnia, niekiedy 2 – 3 dni później. Aby wykonać test, nie trzeba być na czczo. Wynik negatywny (ujemny) oznacza, że prawdopodobnie nie jest się zakażony wirusem. Jednak 100% pewności uzyska się dopiero, gdy od potencjalnego zakażenia do zrobienia testu minęły przynajmniej 3 miesiące. Dlatego właściwy termin wykonania testu powinno się ustalić z lekarzem lub doradcą z punktu konsultacyjno-diagnostycznego. Wynik pozytywny zawsze trzeba potwierdzić drugim testem. W tym wypadku konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem specjalistą.

Wiele przydatnych informacji i wskazówek można uzyskać na rządowej stronie Krajowego Centrum ds AIDS pod adresem: www.aids.gov.pl

Bibliografia:

• M.Mijas, K. Koziara, M. Dora; Stygmatyzacja związana z HIV a zdrowie zakażonych osób i postawy wobec wykonywania testów; Seksuologia Polska; 2017; 15; 2; 73-80
• M. Marusak-Banacka, M. Wierzbowska, A. Gazda, L. Rutkowska-Sak; Zakażenie wirusem nabytego upośledzenia odporności (HIV) u dziewczynki z młodzieńczym idiopatycznym zapaleniem stawów; Opis przypadku; Reumatologia; 2008; 46; 4; 248-251
• Ministerstwo Zdrowia; HIV i AIDS; https://archiwum.mz.gov.pl/zdrowie-i-profilaktyka/hiv-i-aids/ [data dostępu: 24.11.2023]
• Krajowe Centrum ds AIDS; www.aids.gov.pl [data dostępu: 25.11.2023]

Autor: mgr farm. Wojciech Ziółkowski