Anemia sierpowata - objawy i przyczyny

Niedokrwistość sierpowata (z łaciny anaemia drepanocytica) to dziedziczna choroba krwi, która jest uwarunkowana genetycznie. W wyniku zmiany tylko jednego aminokwasu w białku, które tworzy hemoglobinę, dochodzi do powstania nieprawidłowej struktury całej czerwonej krwinki. Statystycznie chorują na nią najczęściej mieszkańcy Afryki i Ameryki Południowej. Czemu tak się dzieje?

Kto choruje na anemię sierpowatą

Co to jest anemia sierpowata? Jest to dziedziczna choroba genetyczna krwi - jedna z najczęstszych na świecie. Pojedyncza mutacja w genie, który odpowiada za produkcję hemoglobiny, sprawia, że kształt czerwonej krwinki (erytrocytu) jest nieprawidłowy. Zdrowa krwinka czerwona ma kształt dysku z dwoma wgłębieniami od góry i dołu. Taki kształt pozwala przy minimalnej powierzchni użytkowej przenosić maksymalnie dużo atomów tlenu. W wyniku mutacji struktura hemoglobiny zostaje zachwiana, a ostateczny kształt nie przypomina dwuwklęsłego dysku, a raczej sierp. Z tego powodu taka krwinka nie przenosi odpowiedniej ilości tlenu, tak jak prawidłowo zbudowany erytrocyt i stąd wzięła się nazwa anemii sierpowatej.

Ponadto sierpowate krwinki żyją dużo krócej niż zdrowe (nawet 10 do 20 dni w porównaniu do około 120 dni życia zdrowego erytrocytu). To sprawia, że transport tlenu do tkanek jest jeszcze mniej efektywny. Dodatkowym problemem, jaki generują sierpowate krwinki to ich większa zdolność do zlepiania się, co może powodować groźne dla zdrowia i życia zakrzepy.

Anemia sierpowata - dziedziczenie

Przyczyną anemii sierpowatej jest pojedyncza mutacja w genie HBB, który odpowiada za produkcję hemoglobiny. Jaki jest sposób dziedziczenia anemii sierpowatej? Choroba ta jest dziedziczona genetycznie w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że aby wystąpiły u dziecka objawy choroby, musi ono otrzymać zmutowane geny od obojga rodziców. W przypadku, gdy tylko jeden z rodziców jest chory, to u dziecka nie wystąpią pełne objawy anemii. Co ciekawe, oboje rodziców może być tylko nosicielami złego genu i wcale nie muszą mieć objawów choroby - jednak gdy każdy przekaże swój zmutowany gen potomstwu, wtedy choroba ujawni się ze wszystkimi następstwami.

Epidemiologia

Mutacja powodująca anemię sierpowatą występuje częściej u Mulatów i osób czarnoskórych. Wyraźnie widać, że choroba dominuje głównie w rejonie basenu Morza Śródziemnego, Bliskiego Wschodu, Indii, zachodniej i środkowej Afryki, a nawet Ameryki Południowej. Szacuje się, że 20-40% czarnoskórych mieszkańców Afryki jest nosicielami mutacji.

Anemia sierpowata a malaria

Ciekawostką z anemią sierpowatą może być niewątpliwie fakt, że osoby dotknięte tą chorobą są bardziej odporne na malarię. Zjawisko to może być dobrym przykładem selekcji naturalnej. W naturze osoby dotknięte chorobą genetyczną powinny umierać młodo i nie przekazywać dalej swoich wadliwych genów. Jednak w rejonie Afryki subsaharyjskiej, gdzie jest wysokie narażenie na wystąpienie malarii, posiadanie anemii sierpowatej jest przydatne. Dlatego też jest tam taki wysoki odsetek chorych, w porównaniu do reszty populacji na świecie. Malaria jest chorobą pasożytniczą wywołaną przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium. Ich cykl życiowy jest skomplikowany. Komar wstrzykuje zarodźce malarii w ciało człowieka, w którym następnie rosną i się rozwijają. Jedna z faz rozwojowych odbywa się w erytrocytach. Dlatego też posiadanie uszkodzonych, sierpowatych erytrocytów chroni człowieka przed rozwojem malarii. Chronione są osoby z pełnoobjawową chorobą, jak i te, które są jedynie nosicielami uszkodzonego genu.

Objawy anemii sierpowatej

Pierwsze skutki anemii sierpowatej mogą być widoczne już po 3 miesiącu życia - wtedy pojawiają się pierwsze objawy niedokrwistości. Z kolei po ukończeniu 6 miesiąca życia może dojść do powiększenia śledziony. Do innych objawów anemii sierpowatej u dzieci i dorosłych należy żółtaczka, powiększenie wątroby, kamica żółciowa, powiększenie serca (spowodowane zwiększeniem jego pracy z uwagi na niewystarczającą ilość prawidłowych erytrocytów przenoszących tlen), owrzodzenia skóry w okolicy kostek, a także priapizm. Badania pokazują również, że jednym z problemów pacjentów z niedokrwistością sierpowatokrwinkową jest również występowanie nadciśnienia płucnego, które związane jest z wysoką śmiertelnością wśród pacjentów.

Dość charakterystycznym objawem anemii sierpowatej są liczne zatory naczyń krwionośnych prowadzący do ostrego zespołu piersiowego, czy zatorów w narządach wewnętrznych, co może skutkować ich niedokrwieniem i uszkodzeniem. Jednym z najczęstszych objawów (zdarza się nawet u połowy chorych) są silne i nawracające bóle rąk i stóp. Jest to również jeden z najwcześniejszych objawów (występuje u dzieci już przed ukończeniem 2 roku życia). Jest to spowodowane między innymi przez zawały w drobnych kościach.

Diagnostyka

Jakie badania przy anemii sierpowatej wykonuje się najczęściej? Podstawowym badaniem jest morfologia krwi obwodowej. Sierpowate krwinki mogą być widoczne nawet pod mikroskopem. Trzeba pamiętać, że objawy anemii nie uwidaczniają się przed 3 miesiącem życia noworodka - wynika to z faktu, że przez ten czas w ciele dziecka jest jeszcze bardzo dużo hemoglobiny płodowej. Dopiero później jest ona w pełni zastąpiona przez własną hemoglobinę, która może okazać się obarczona chorobą. W diagnostyce niedokrwistości sierpowatokrwinkowej wykorzystuje się także frakcjonowanie hemoglobiny metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej czy elektroforezę hemoglobin. By potwierdzić lub wykluczyć obecność mutacji genu kodującego nieprawidłową hemoglobinę można wykonać odpowiednie testy genetyczne, które mają niemalże 100% skuteczność.

Leczenie anemii sierpowatej

Niestety w tym momencie nie istnieje jeszcze skuteczne leczenie przyczynowe anemii sierpowatokrwinkowej. Jedyne dostępne terapie opierają się na niwelowaniu skutków choroby. W ciężkich przypadkach (na przykład w przebiegu przełomu aplastycznego albo przy poważnym uszkodzeniu narządów) stosuje się przetoczenie KKCz, czyli Koncentratu Krwinek Czerwonych. Taką transfuzję należy niestety wykonywać nawet co 2 lub 4 tygodnie.

Leczenie objawowe polega również na łagodzeniu bólu, stosując leki przeciwbólowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne lub opioidy. Dodatkowo stosuje się kwas foliowy w dawce 1 mg dziennie. Bardzo obiecujące wyniki uzyskuje się przy zastosowaniu hydroksymocznika. Zwiększa on stężenie hemoglobiny płodowej i hamuje wytwarzanie sierpowatej krwinki czerwonej. Ponadto wpływa on na syntezę tlenku azotu i zmniejsza lepkość krwi. Dzięki niemu zmniejsza się ryzyko wystąpienia ostrego zespołu piersiowego czy ciężkich dolegliwości bólowych, a także zmniejsza się ryzyko wystąpienia poważnych dla zdrowia zaburzeń narządowych.

Chorzy na anemię sierpowatą powinni profilaktycznie zaszczepić się przeciwko Streptococcus pneumionae, Haemophilus influenze typu B, Neisseria meningitidis oraz przeciwko grypie i wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Radykalną metodą leczenia może być przeszczep komórek krwiotwórczych, jednak procedura ta obarczona jest wysokim ryzykiem powikłań, ze zgonem włącznie.

Bibliografia:

• I. Hus, A. Mastalerz-Migas; Algorytm różnicowania przyczyn niedokrwistości; Lekarz POZ; 1; 2022; 12-17
• M. Chełstowska, K. Warzocha; Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości; Onkologia w praktyce klinicznej; 2006; tom 2; nr 3; 105-116
• J. Spychalska; Membranopatie krwinek czerwonych - patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka; Hematologia; 2012; tom 3; nr 2; 81-119
• J. Leszczyńska-Moll; Obserwacje nad niedokrwistością sierpowatą wśród dzieci w Kinszasie w Kongo; Pol Tyg Lek.; 1974; 10; 29 (46); 1991-1994
• R. Redding-Lallinger, Ch. Knoll; Sickle Cell Disease - Pathophysiology and Treatment; Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care; Volume 36; Issue 10; 2006; 346-376

Autor: mgr farm. Wojciech Ziółkowski