Leki - jak je przyjmować?

Produkty lecznicze to substancje, które wpływają na tkanki, narządy lub cały organizm. Jak je przyjmować bezpiecznie? O czym pamiętać?

Bezpieczne leki- jak brać? Czego unikać?

Aby produkty lecznicze mogły wywierać swoje lecznicze działanie muszą być przyjmowane w określony sposób. Nieświadome czy bezrefleksyjne przyjmowanie leków może sprawić, że w najlepszym przypadku nie będą one działać prawidłowo, a w najgorszym, zamiast leczyć, będą nam szkodzić. O czym trzeba pamiętać, by przyjmowane medykamenty służyły nam jak najlepiej? Poniżej kilka przykładów leków podczas przyjmowania, których należy szczególnie uważać.

Leki wykrztuśne

Leki wykrztuśne to substancje zalecane w celu leczenia tak zwanego mokrego kaszlu. Stosuje się je w przypadku, gdy z powodu infekcji w drogach oddechowych zalega wydzielina, którą staramy się odkrztusić (plwocina)- na tym polega mokry kaszel. Suchy kaszel występuje wtedy, gdy układ oddechowy jest podrażniony, choć nie ma żadnej wydzieliny. Leki wykrztuśne często rozluźniają tę gęstą wydzielinę i wzmagają odruch kaszlowy. Dzięki temu zalegająca plwocina jest łatwiej ewakuowana. O czym trzeba pamiętać? Leki wykrztuśne stosuje się do godziny 18:00 lub 19:00 (w zależności od pory udawania się na nocny spoczynek). Jeśli zażyjemy tego typu preparaty tuż przed snem, to odruch kaszlowy wywołany lekiem będzie nas co chwilę wybudzał- przez to noc może się okazać nieprzespana. Do leków wykrztuśnych zaliczamy ambroksol, bromheksynę, erdosteinę, karbocysteinę lub acetylocysteinę.

Inhibitory Pompy Protonowej

Kolejną grupą leków, które wymagają szczególnego stosowania są inhibitory pompy protonowej, inaczej prazole (lub bardziej kolokwialnie- leki osłonowe na żołądek). Mechanizm działania tych leków wymaga by były przyjmowane na czczo- najlepiej na pół godziny przed śniadaniem. W szczególnych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie dwóch dawek dziennie. W takim przypadku wieczorna tabletka powinna być stosowana przed kolacją, na możliwie pusty żołądek. Inhibitory pompy protonowej to leki przeciwwrzodowe i przeciwrefluksowe. Wszystkie preparaty lecznicze z tej grupy są tak zwanymi prolekami- oznacza to, że potrzebują kwaśnego środowiska żołądka by przemienić się w aktywny biologicznie lek. Ponadto pokarm w żołądku zmniejsza wchłanianie się tych leków. Do najpopularniejszych przedstawicieli inhibitorów pompy protonowej należą omeprazol, pantoprazol, lansoprazol i dekslansoprazol.

Statyny

Statyny to grupa leków stosowanych w celu leczenia hipercholesterolemii, czyli zbyt wysokiego poziomu cholesterolu we krwi. Zwyczajowo bierze się jedną tabletkę statyny dziennie i najlepiej jest to robić zawsze wieczorem. Czemu? Statyny hamują enzym zwany reduktazą hydroksymetyloglutarylokoenzymu A (HMG-CoA), który to odpowiada za syntezę cholesterolu w organizmie. Największą aktywność enzym ten wykazuje w porze nocnej i dlatego statyny, o krótkim czasie działania należy brać przed snem. Zalicza się do nich przede wszystkim simwastatynę, lowastatynę i fluwastatynę. Co ciekawe, statyny nowej generacji posiadają długi czas działania i te można zażywać o dowolnej porze (najlepiej jednak robić to codziennie o podobnej godzinie). Zalicza się do nich atorwastatynę, rosuwastatynę i prawastatynę.

Lewotyroksyna

Lewotyroksyna jest hormonem tarczycowym wskazanym do stosowania w leczeniu zastępczym niedoczynności tarczycy, w leczeniu supresyjnym raka tarczycy a także w terapii wola obojętnego. Lek ten należy stosować zawsze rano na czczo- najlepiej na godzinę przed śniadaniem. Spowodowane jest to słabym wchłanianiem się tego leku, a posiłek w żołądku jeszcze bardziej zmniejsza wchłanianie się leku. Trzeba także pamiętać, że dawki lewotyroksyny w jednej tabletce są wyrażane w mikrogramach (!), a nie jak w większości leków w miligramach. Tak mały indeks terapeutyczny oznacza, że każde zaburzenie wchłaniania leku ma ogromne znaczenie w obrazie klinicznym pacjenta.

Leki przeciwzakrzepowe a warzywa zielone

Aktualnie większość leczenia przeciwzakrzepowego opiera się na nowych, doustnych lekach przeciwzakrzepowych jak rywaroksaban, dabigatran czy apiksaban. Jednak wciąż jest spora grupa pacjentów, którzy stosują stare leki przeciwzakrzepowe, czyli warfarynę i acenokumarol. Są to tak zwani antagoniści witaminy K. Witamina K jest niezwykle istotnym czynnikiem w kaskadzie krzepnięcia krwi. Dlatego też zahamowanie syntezy czynników krzepnięcia zależnych od witaminy K zaburza całkowicie cały proces krzepnięcia krwi. Warfarynę i acenokumarol stosuje się w prewencji i w leczeniu zakrzepicy żył głębokich, zatorowości płucnej czy w prewencji udarów. Warzywa zielone jak szpinak, jarmuż, kapusta, brukselka, kalafior, brokuła, rzodkiewka czy sałata są bardzo bogate w witaminę K. Dlatego ich stosowanie będzie zmniejszało działanie warfaryny czy acenokumarolu, które z założenia przeciwdziałają witaminie K. W efekcie pacjent nie będzie odpowiednio chroniony przed wystąpieniem groźnych zakrzepów.

Leki na nadciśnienie i potas

Jednym z mechanizmów walki z nadciśnieniem tętniczym jest zwiększenie wydalania moczu przez organizm. Poprzez nasilenie diurezy (czyli wydalania moczu), zmniejsza się ilość płynów w ciele człowieka, a tym samym obniża się ciśnienie wywierane przez krew na ścianki naczyń krwionośnych. Jednak wraz z moczem wydalane są również cenne minerały jak sód i potas, dlatego w medycynie używa się specjalnej grupy leków zwanych diuretykami oszczędzającymi potas. Jak sama nazwa wskazuje- nasilają one diurezę, ale nie pozwalają na utratę cennego potasu. Z tego powodu pacjenci leczeni takimi lekami powinni kontrolować stężenie tego pierwiastka we krwi. Powinni także uważać z dodatkową suplementacją potasu i nie nadużywać warzyw strączkowych, pomidorów i ziemniaków, które to zawierają duże ilości potasu. Do diuretyków oszczędzających potas zalicza się spironolakton, eplerenon, czy amilorid.

Żelazo

Żelazo suplementuje się w przypadku wystąpienia niedoborów tego pierwiastka w organizmie, co objawia się między innymi apatią, znużeniem i ciągłym osłabieniem. Najpierw warto zrobić dokładne badania morfologii krwi oraz wskaźników żelazowych, które pozwolą ustalić przyczynę niedoborów. Wtedy dopiero możemy zacząć suplementować żelazo. Trzeba to jednak robić z głową. Preparaty żelaza przyjmuje się na czczo lub między posiłkami. Pokarmy bogate w wapń i fosforany utrudniają wchłanianie się żelaza. Podobnie jest z napojami zawierającymi duże ilości związków taniny (kawa, czarna herbata i kakao). Z kolei, aby polepszyć wchłanianie żelaza, można przyjmować dodatkową porcję witaminy C (redukuje ona żelazo do bardziej przyswajalnej formy). Trzeba pamiętać też, aby preparatów żelaza nie przyjmować jednocześnie z lewotyroksyną, z antybiotykami tetracyklinowymi i fluorochinolowymi, oraz z lekami z grupy inhibitorów pompy protonowej (2 godziny przed lub 4 godziny po przyjęciu IPP),

Sok grejpfrutowy

Aby mieć pewność, że przyjmowane leki będą działały prawidłowo zawsze trzeba popijać je wodą. Należy unikać soku pomarańczowego czy mleka. Absolutnie nie wolno popijać leków alkoholem w żadnej postaci! Jest jeszcze jeden płyn, którym nie wolno popijać leków, a jest nim niewinny z pozoru sok grejpfrutowy. Zawarte w nim składniki wyraźnie jednak wpływają na aktywność enzymów wątrobowych zwanych cytochromami P450. Są one odpowiedzialne za metabolizm wielu leków i każde zaburzenie w ich działaniu będzie negatywnie wpływało na działanie produktów leczniczych, zwiększając lub zmniejszając ich skuteczność, a ponadto mogą nasilić się efekty uboczne stosowanych leków.       

Bibliografia:

D. Skrypnik, K. Skrypnik, J. Suliburska, P. Bogdański, D. Pupek-Musialik; Interakcje leków z żywnością w chorobach metabolicznych; Forum Zaburzeń Metabolicznych; 2013; tom 4; nr 4; 192-196

K. Korzeniowska, A. Jabłecka; Interakcje leków z pożywieniem; Farmacja Współczesna; 2008; 1; 24-30

M. Sobotta, J.M. Suliburska, J. Mielcarek; Interakcje Lek-Żywność; Bromat. Chem. Toksykol.; XLIV; 2011; 1; 95-103

M. Olejniczak-Rabinek; Czynniki wpływające na dostępność biologiczną lewotyroksyny; Farmacja Współczesna; 2016; 9; 194-201

H. Szymczyk; Bezpieczeństwo terapii inhibitorami pompy protonowej; Lek w Polsce; vol 25; nr 9; 15 (292); 44-52

Autor: mgr farm. Wojciech Ziółkowski