Międzynarodowy Dzień Świadomości HPV

HPV to nie jeden wirus, a wiele różnych podtypów, z których kilka może być potencjalnie onkogennych. Jakie jeszcze objawy powoduje?

Świadomość o HPV to klucz do zapobiegania i leczenia.

HPV- co to jest i jakie niesie zagrożenia?

Wirus HPV jest jednym z najbardziej powszechnych wirusów na świecie. Szacuje się, że  ryzyko zarażenia może wynosić nawet kilkadziesiąt procent. Mimo że choroba wywoływana przez HPV jest w większości bezobjawowa lub samoistnie ustępująca, to w niektórych przypadkach może powodować groźnego raka szyjki macicy oraz inne nowotwory. 4 marca obchodzimy Międzynarodowy Dzień Świadomości HPV- wydarzenie to ma na celu zwiększyć świadomość o tym wirusie i możliwościach leczenia i profilaktyki.

HPV- co to za wirus?

Co to jest HPV? Jest to skrót od human papillomavirus- jest to ludzki wirus brodawczaka. Nie jest to jeden, konkretny wirus, ponieważ istnieje około 200 typów tego patogenu.  Wirus ten atakuje głównie komórki naskórka i nabłonka płaskiego. W większości, zakażenia HPV przebiegają bezobjawowo, jednak niektóre typy wirusa są bardziej onkogenne niż inne- oznacza to, że mogą powodować różnego rodzaju nowotwory. Dlatego tak istotne jest wczesne wykrywanie, leczenie i profilaktyka- zwłaszcza że są obecnie dostępne specjalne programy szczepień ochronnych.

Epidemiologia

Ryzyko zarażenia się wirusem HPV w ciągu całego swojego życia jest całkiem spore. Wynosi od kilku do nawet kilkudziesięciu procent- w zależności od regionu geograficznego. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia rocznie dochodzi do ponad 300 milionów zakażeń tym wirusem- na szczęście zdecydowana większość jest bezobjawowa lub skąpoobjawowa. Jednak wirus HPV jest głównym czynnikiem ryzyka nowotworów pochwy i odbytu oraz innych. Szacuje się, że za 700 tysięcy zachorowań na nowotwory na świecie odpowiedzialny jest właśnie wirus HPV.

Diagnostyka

Zakażenie wirusem HPV diagnozuje się głównie na podstawie obrazu klinicznego, czyli na podstawie oględzin zmian skórnych lub na błonie śluzowej. Jednak w przypadku podejrzenia zmian nowotworowych wykonuje się badania cytologiczne i histologiczne. Test na HPV wykonuje się przy pomocy technik genetycznych z użyciem słynnego z czasów pandemii Covid-19 testu RT-PCR.

Nie wykonuje się badania HPV z krwi- do wykonania testu molekularnego jest potrzebny wymaz z pochwy, lub w przypadku mężczyzn- z prącia lub cewki moczowej (w przypadku zmian występujących w jamie ustnej, wymaz pobierany jest z zarażonego miejsca). 

Na oddzielny akapit zasługuje nowy rodzaj badania cytologicznego, który jest aktualnie dostępny, a mianowicie cytologia płynna (LBC- Liquid Based Cytology). Jest to trochę lepsza wersja standardowego badania cytologicznego, w którym pobrany wymaz był od razu nakładany na szkiełko laboratoryjne i badany pod mikroskopem. W cytologii płynnej pobierana próbka jest najpierw umieszczana w specjalnym płynie, który zapobiega uszkodzeniu pobranego materiału, a następnie w laboratorium próbka jest oczyszczana i dopiero wtedy oceniana. Taka metoda badania zwiększa nieco skuteczność cytologii. Dodatkową zaletą jest też to, że z jednej próbki można wykonać kilka różnych testów diagnostycznych.

Jak można się zarazić?

Wirusem HPV można zarazić się drogą kontaktów seksualnych, ale nie tylko. Możliwa jest także droga zakażenia przez bezpośredni kontakt ze śliną osoby zarażonej lub jej krwią. Chora matka może również zarazić swoje dziecko w czasie porodu siłami natury. Uważać należy także w salonach fryzjerskich, kosmetycznych czy w salonie tatuażu, w których używane narzędzia nie są regularnie sterylizowane. Najczęstszą drogą zakażenia pozostaje jednak stosunek seksualny (także oralny lub analny). O czym trzeba pamiętać, to fakt, że osoba zarażona, która choruje bezobjawowo może zarazić swojego partnera seksualnego, u którego przebieg choroby nie musi już być wcale bezobjawowy.

HPV- objawy

Objawy HPV są w większości przemijające samoczynnie (dzieje się tak w blisko 90% przypadków). Wirus brodawczaka ludzkiego powoduje powstawanie zmian skórnych w postaci wystających brodawek o wielkości kilku milimetrów. Mają postać guzków, które przeważnie nie bolą.

 Wyróżniamy dwa główne rodzaje objawów:

• zlokalizowane na błonie śluzowej jamy ustnej i gardła, lub okolic narządów płciowych i odbytu
• zlokalizowane na skórze w okolicach urogenitalnych oraz na dłoniach i podeszwach stóp

Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów HPV u kobiet oraz u mężczyzn są kłykciny kończyste (condylomata acuminata). Są to brodawki występujące głównie w okolicy zewnętrznych narządów płciowych oraz odbytu (rzadziej zdarzają się na błonie śluzowej jamy ustnej). Mają postać miękkich, różowych guzków o wielkości do 5 mm. Gdy rosną do większych rozmiarów to stają się brunatne. Początkowo są to licznie rozsiane małe grudki i z czasem tworzą razem uszypułowane kalafiorowate twory. Nie powodują innych objawów poza świądem, który występuje rzadko lub ewentualnym sączeniem i uwalnianiem  nieprzyjemnego zapachu.

HPV a nowotwory

Jak było wspomniane wcześnie, HPV to nie jeden wirus, a cała rodzina różnych odmian wirusa. Istnieje około 200 typów wirusa, z których większość jest mało szkodliwa. Zarażone nimi osoby mogą mieć niewielkie objawy lub w ogóle ich nie mają. Naukowcy wyodrębnili poszczególne typy i podzielili ze względu na ewentualny potencjał w powstawaniu nowotworów. Najbardziej onkogennymi typami wirusa HPV są typy: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 i 68. Spośród nich najbardziej wyróżniają się typ 16 HPV oraz typ 81. Odpowiadają one za ponad 70% przypadków nowotworów związanych z zarażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego. Trzeba pamiętać, że wirus  ten nie tylko odpowiada za powstawanie raka szyjki macicy, ale także za nowotwory prącia, sromu, pochwy, odbytu, głowy, szyi oraz raka płaskonabłonkowego przełyku i płuc. Z tego powodu istotne jest, by zmiany nowotworowe były skutecznie wykrywane.

HPV- Leczenie

Nie istnieje znane, skuteczne leczenie wirusa HPV. Stosuje się głównie miejscowe leczenie objawowe, które zapewniają leki antyproliferacyjne jak między innymi 5-fluorouracyl, czy leki keratolityczne, a także miejscowe immunomodulatory jak interferon alfa. Inną opcją leczenia zachowawczego jest interwencja chirurgiczna i wycięcie zmian chorobowych. Stosuje się także z powodzeniem laseroterapię, krioterapię czy elektrokoagulację. Z powodu braku skutecznego leczenia ocenia się, że najważniejsza w zapobieganiu rozprzestrzeniania się wirusa jest skuteczna profilaktyka.

Profilaktyka

Najważniejszym elementem skutecznej profilaktyki w zakresie zakażeń wirusem HPV jest edukacja! Świadomy pacjent, który wie, jak można się zarazić i czym grozi choroba wywołana przez brodawczaka, będzie w stanie w większości skutecznie unikać zagrożenia.

HPV- Szczepienie

Szczepienie na HPV jest najskuteczniejszą, dostępną metodą zapobiegawczą. Istnieją w Polsce specjalistyczne programy szczepień, które zapewniają bezpłatny produkt leczniczy dla dzieci od 9 do 18 roku życia. Są to preparaty skuteczne i dobrze tolerowane.

Mitem jest, że nie można szczepić na HPV mężczyzn! Trzeba pamiętać, że choć kobiety chorują częściej i silniej, to mężczyźni również mogą się zarazić lub chorować. Dlatego szczepić należy zarówno dziewczynki jak i chłopców.

HPV- co to za szczepionki?

Obecnie na rynku farmaceutycznym mamy do wyboru dwa preparaty. Jeden jest w całości refundowany i bezpłatny dla dzieci od 9 do 18 roku życia. Jest to szczepionka dwuwalentna, która chroni przed dwoma najbardziej onkogennymi typami wirusa (HPV 16 i HPV18). Drugi preparat jest dziewięciowalentny, czyli chroni w sumie przed 9 typami wirusa- jednak ta konkretna szczepionka jest pełnopłatna i nierefundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Szczepionkę na HPV podaje się w schemacie dwóch lub trzech iniekcji domięśniowych w terminie do 12 miesięcy (schemat dawkowania jest uzależniony od wybranego preparatu i wieku, w jakim przystępuje dziecko do szczepienia). Istotne znaczenie ma fakt, żeby cały cykl szczepień był wykonany tym samym preparatem!

W krajach, które wprowadziły szczepienia przeciw HPV, liczba zakażeń spadła nawet do 90%. Szczepiąc się, kobieta zmniejsza o 70% ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy.

Inne metody zapobiegawcze

By skutecznie zabezpieczyć się przed zakażeniem wirusa należy ograniczyć ilość ryzykownych zachowań seksualnych, takich jak stosunek bez prezerwatywy, czy seks z przypadkowymi osobami. Należy także zwracać uwagę w salonach tatuażu, kosmetycznych i fryzjerskich czy sprzęt używany do zabiegów jest sterylizowany prawidłowo lub najlepiej, żeby był jednorazowy.

Bibliografia:

J. Broniarczyk, M. M. Koczorowska, J. Durzyńska, A. Warowicka, A. Goździcka-Józefiak; Struktura i właściwości wirusa brodawczaka ludzkiego; Biotechnologia; 2010; 3 (90); 126-145

T. Rutkowski, K.Składowski; Wpływ wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) na powstawanie, przebieg i skuteczność leczenia raków regionu głowy i szyi; Współczesna Onkologia; 2009; vol. 13; 5; 233-240

A. Skrajna, A. Maździarz, M. Reinholz-Jaskólska; Zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego- współczesne metody diagnostyczne; Curr. Gynecol. Oncol.; 2010; 8 (1); 40-46

A. Olejek; HPV jako czynnik etiologiczny raka szyjki macicy; Ginekologia Polska; 2008; 79; 126-132

A. Kwaśniewska, A. Wawrzeńczyk, K. Brus-Sawczuk, I. Strużycka; Uwaga problem- wirus onkogenny HPV a nowotwory jamy ustnej i gardła; Nowa Stomatologia; 2019; 24 (4); 133-137

www.pacjent.gov.pl; Szczepienie, które chroni przed rakiem; https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/szczepienie-ktore-chroni-przed-rakiem [data dostępu 01.03.2024]

Autor: mgr farm. Wojciech Ziółkowski