Odkryj korzyści płynące z witamin dla ogólnego zdrowia i dobrego samopoczucia
Witaminy to związki organiczne, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Są potrzebne w małych ilościach, a ponieważ nie mogą być wytwarzane orzez organizm, więc muszą być dostarczane z jedzeniem lub za pomocą leków i suplementów diety. Istnieje 13 niezbędnych witamin, z których każda ma swoją wyjątkową rolę w organizmie. Jak sprawdzić czy ich potrzebujemy? Jakie są skutki ich niedoborów?
Co to są witaminy?
Witaminy to grupa związków egzogennych (czyli przyjmowanych z zewnątrz, ponieważ organizm nie może sam ich produkować), które mogą znacznie różnić się od siebie budową ale są niezbędne dla prawidłowego działania całego organizmu. Co ciekawe, pierwszą witaminę odkrył polski biochemik w 1913 roku – Kazimierz Funk. To on również ukuł stosowany dziś na całym świecie termin “witamina” – od łacińskiego słowa vita czyli życie, oraz końcówki – amina od grupy aminowej, którą zawierała pierwsza odkryta przez niego witamina B1. Z czasem odkryto, że witaminy to różnorodna grupa związków i nie wszystkie posiadają grupy aminowe, jednak termin “witamina” pozstał do dziś.
Najprostszy podział witamin opiera się na ich rozpuszczalności. W tłuszczach rozpuszczają się tak zwane witaminy ADEK, czyli A, D, E oraz K. Witamina C czy witaminy z grupy B (nazwa zbiorcza witamin B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9 oraz B12) lub inaczej witaminy B complex rozpuszczają się w wodzie.
Jakich witamin potrzebuje człowiek?
W dużym skrócie – wszystkich. Jako związki egzogenne, witaminy muszą być przyjmowane z pokarmem. Jeśli nasza dieta jest prawidłowo zbalansowana i różnorodna to nasze zapotrzebowanie na witaminy powinno być zaspokojone. Jednak są sytuacje gdy organizm potrzebuje dodatkowej porcji witamin. Dzieje się tak gdy nasza dieta jest nieprawidłowa i uboga albo na przykład w okresie ciąży czy w czasie rekonwalescencji po chorobie. Dodatkowo można suplementować witaminy w przypadku wystąpienia pewnych chorób, które zaburzaja ich wchłanianie. Na przykład zapalenie trzustki powoduje zaburzenia wchłaniania witamin A, D, E i K a nieprawidłowe funkcjonowanie błony śluzowej żołądka czy popularny lek na cukrzycę – metformina, zaburza wchłanianie witaminy B12.
Niedobór witamin w organizmie nazywamy awitaminozą, a jednym z najsłynniejszych objawów awitaminozy jest szkorbut- choroba marynarzy. Jest on wywołany przez brak kwasu askorbinowego czyli witaminy C. Szkocki lekarz, James Lind udowodnił, że wdrożenie cytrusów do diety XVIII-wiecznych marynarzy zapobiega występowaniu tej choroby.
Rola poszczególnych witamin oraz skutki ich niedoborów.
Witamina K Niezbędna w procesie krzepnięcia krwi Silne krwawienia, zaburzenia pracy jelit
| Nazwa | Rola w organizmie | Skutki niedoboru | |
|---|---|---|---|
| Witamina A – Retinol | Silny przeciwutleniacz, ważny element w procesie widzenia oraz dla zachowania zdrowej skóry | Tak zwana “kurza ślepota”, czyli ślepota zmierzchowa oraz suchość i rogowacenie skóry | |
| Witamina B1 – Tiamina | Niezbędna do metabolizmu węglowodanów i prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego | Choroba Beri-beri | |
| Witamina B2 - Ryboflawina | Potrzebna do metabolizmu tłuszczów, węglowodanów i białek | Wysypka skórna, anemia | |
| Witamina B3 - Niacyna | Potrzebna do metabolizmu tłuszczów, węglowodanów i białek | Pelagra powodująca wysypkę skórną, biegunkę i demencję | |
| Witamina B5 – Kwas pantotenowy i jego pokrewne związki | Potrzebna do prawidłowego metabolizmu oraz syntezy niektórych hormonów | Zmęczenie, drażliwość i drętwienie rąk i nóg, złe gojenie się ran | |
| Witamina B6 - Pirydoksyna | Niezbędna do metabolizmu aminokwasów i produkcji neuroprzekaźników | Anemia, depresja, dezorientacja oraz mrowienie kończyn | |
| Witamina B7 – Biotyna | Wspomaga funkcje tarczycy oraz syntezę protrombiny, odpowiada za prawidłowy stan skóry, włosów i paznokci | Problemy ze skórą i paznokciami oraz wypadanie włosów | |
| Witamina B9 – Kwas foliowy | Niezbędny do syntezy nici DNA i podziału komórek | Anemia, wady wrodzone płodu i problemy neurologiczne | |
| Witamina B12 – Kobalamina lub Cyjanokobalamina | Niezbędna do produkcji czerwonych krwinek i prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego | Anemia, zmęczenie oraz problemy neurologiczne | |
| Witamina C – Kwas askorbinowy | Ważna dla układu odpornościowego, gojenia się ran i wchłaniania żelaza | Szkorbut | |
| Witamina D | Uczestniczy w syntezie kalcytriolu co jest niezbędne dla zachowania zdrowych kości, oraz ma ważny udział w systemie odpornościowym | Krzywica u dzieci, osteoporoza u dorosłych | |
| Witamina E | Silny przeciwutleniacz, chroni komórki przed szkodliwymi, wolnymi rodnikami | Uszkodzenie nerwów i mięśni, zaburzenia płodności | |
Jakie witaminy najlepiej uzupełniać?
Jak już było wspomniane, wszystkie witaminy są ważne i prawidłowa diety powinna zaspokajać nasze zapotrzebowanie na nie. W niektórych przypadkach to jednak za mało. Badanie poziomu wszystkich witamin we krwi można wykonać w laboratorium, jednak zwyczajowo stosuje się tylko oznaczanie witaminy D, B12, a rzadziej B1 czy B2.
Należy pamiętać by w okresie ciąży suplementować dodatkowo kwas foliowy o czym można przeczytać w tekście o Zdrowiu przyszłej mamy- suplementacja w ciąży (Tutaj anchor do tego tekstu pisanego wcześniej).
Dodatkowo ważne jest by dzieci otrzymywały prawidłową dawkę witaminy D3 w zależności od ich wieku. Jest to spowodowane faktem, że małe dzieci i młodzież bardzo szybko i gwałtownie rosną, szczególnie w pierwszym okresie życia. Trzeba wtedy wspomóc ich równie szybko rosnący układ kostny i mięśniowy. Prawidłowa suplementacja witaminą D dla dzieci powinna obejmować przyjmowanie:
- 400 IU (Jednostki międzynarodowe) w okresie od narodzenia do osiągnięcia pierwszego roku życia
- 1000 IU od pierwszego do 18 roku życia
- 2000 IU do 4000 IU w okresie dorosłym
Suplementacja witaminą D u dorosłych jest wskazana w naszym klimacie z uwagi na relatywnie małą ilość słońca w ciągu roku (witamina D jest w pewnym stopniu wytwarzana przez skórę pod wpływem światła słonecznego). W zależności od indywidualnych cech, chorób i trybu życia pacjenta, dawki od 2000 do 4000 IU dziennie będą wystarczające.
W okresie infekcyjnym warto suplementować witaminę C. Nie należy+ myśleć, że w zupełności ochroni ona przed infekcjami, jednak może wspomóc obciążony w tym okresie układ immunologiczny. Witamina C może pozwolić ponadto lżej i krócej chorować.
Fakty i mity dotyczące witamin
Należy pamiętać, że przyjmowanie ogromnych ilości witamin nie może być panaceum na wszystkie choroby świata. Do każdego problemu należy zawsze podchodzić z rozwagą i w razie wątpliwości poprosić o poradę lekarza lub farmaceutę. Witaminy przyjmujemy zawsze w przypadku ich niedoboru, by wyrównać nieprawidłowy stan.
Najważniejsze fakty odnośnie witamin:
- witamina A może być szkodliwa w dużych dawkach – znane są przypadki śmiertelne po spożyciu wątroby niedźwiedzia polarnego zawierającego duże steżenie witaminy A; udowodniono również, że wysokie dawki witaminy A przyjmowane przez dłuższy czas mogą działać kancerogennie, a witamina A stosowana w okresie ciąży- teratogennie
- witamina K zaburza działanie leków przeciwkrzepliwych starej generacji (warfaryna i acenokumarol) – z tego powodu mogą być one nieskuteczne
- witaminy z grupy B są niewskazane w trakcie trwania chemioterapii lub innego leczenia onkologicznego – w tym okresie trzeba się przede wszystkim skonsultować z lekarzem onkologiem na temat tego, jakie leki może przyjmować pacjent, nie warto suplementować samodzielnie witamin z grupy B z uwagi na ich negatywny wpływ na samo leczenie jak i ewentualny wzrost nowotworów
Bibliografia:
- L. Napiórkowska, E. Franek; Rola oznaczania witaminy D w praktyce klinicznej; Choroby Serca i Naczyń; 2009; tom 6; nr 4; 203-210
- E. Birker, J. Zalejska-Fiolka, Z. Antoszewski; Aktywność enzymów antyoksydacyjnych i rola witamin o charakterze antyoksydacyjnym w chorobie Alzheimera; Postępy Hig Med Dosw; 2004; 58; 264-269
- B. Rawski; Rola witaminy K2 w metabolizmie kostnym; Forum Medycyny Rodzinnej; 2018; tom 12; nr 2; 60-63
Autor: mgr farm. Wojciech Ziółkowski
