Światowy Dzień Osteoporozy

Osteoporoza to choroba kości, która charakteryzuje się zwiększonym ryzykiem ich złamań. Jaki jest jej mechanizm? Kto choruje częściej? Sprawdź!

Osteoporoza, czyli jak dbać o mocne kości?

Osteoporoza jest określana mianem choroby cywilizacyjnej- w ostatnich latach zauważono znaczny wzrost ilości przypadków. Przez wiele lat osteoporoza rozwija się w sposób niedający większych objawów i dlatego może być też określana jako „cicha choroba”. Czynniki środowiskowe, jak i niezdrowy tryb życia mają niewątpliwy wpływ na pojawienie się osteoporozy, ale czy tylko? Co wpływa na występowanie tej choroby? Jakie jest rokowanie i leczenie?

Co to jest osteoporoza?

Osteoporoza to choroba układu kostnego. Charakteryzuje się zmniejszeniem gęstości masy kostnej, co wpływa na ogólny stan kości. Bardziej porowate kości o zmniejszonej gęstości są bardziej podatne na złamania. Osteoporoza to główna przyczyna złamań w populacji osób starszych. Choć sama w sobie nie jest śmiertelna, to przyczynia się do długotrwałego unieruchomienia pacjenta, a to może mieć wyraźny wpływ na jego ogólną kondycję zdrowotną. Pacjent mniej mobilny, narażony na dłuższą przerwę w aktywnościach fizycznych nie tylko narażony jest na zwiększone ryzyko wystąpienia zatoru żylnego, ale także chroniczny ból, zanik mięśni czy odleżyny. Nierzadko też choroba ta ma wpływ na kondycję psychiczną pacjenta.

Rozróżniamy dwie postaci tej choroby:

• osteoporoza pierwotna (związana z wiekiem i przemianami hormonalnymi- dotyczy głównie kobiet po menopauzie)
• osteoporoza wtórna (jest wynikiem działania niektórych leków lub stanów chorobowych)

Słowo osteoporoza pochodzi z łaciny (osteoporosis) i oznacza kości pełne dziur lub porowate kości.

Epidemiologia

Według ostrożnych wyliczeń, na całym świecie na osteoporozę choruje ponad 200 milionów ludzi. Częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Szacuje się, że połowa kobiet po 50 roku życia dozna przynajmniej jednego złamania niskoenergetycznego (to rodzaj złamania, do którego by nie doszło, gdyby kość miała zachowaną prawidłową gęstość.). Wśród mężczyzn ten odsetek wynosi około 1 na 5. Choroba ta częściej dotyka przedstawicieli rasy kaukaskiej. Osteoporoza u osób starszych jest tym bardziej niebezpieczna, ponieważ może prowadzić do trwałego kalectwa, oraz innych, poważnych chorób.

Przyczyny osteoporozy

Istotnymi czynnikami ryzyka wystąpienia osteoporozy są: wiek powyżej 50 roku życia, płeć żeńska, rasa biała lub żółta, a także czynniki genetyczne. Duże znaczenie ma także poziom hormonów w organizmie. Menopauza jest silnym czynnikiem do wystąpienia osteoporozy, gdyż w tym okresie, stężenie hormonów płciowych, które działają ochronnie na kości, ulega zmniejszeniu. Andropauza też ma podobny wpływ na mężczyzn, jednak dużo słabszy. 

Osteoporoza określana jest mianem choroby cywilizacyjnej, gdyż styl życia ma również duży wpływ na rozwój choroby. Siedzący tryb i mała aktywność fizyczna jest silnym czynnikiem wystąpienia choroby. Dodatkowo dieta uboga w wapń czy witaminę D, a także duże spożycie fosforu, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu i kawy to również ważne czynniki predysponujące do wystąpienia osteoporozy.

Leki a osteoporoza

Niektóre choroby (sarkopenia, nadczynność tarczycy, cukrzyca, przewlekła choroba nerek, POChP, mukowiscydoza, czy anemia sierpowata (TUTAJ ANCHOR DO TEKSTU O ANEMII)), a także leki również mogą być przyczyną wystąpienia choroby. Istnieje odmiana zwana osteoporozą posterydową. Dochodzi do niej w przebiegu długotrwałego stosowania doustnych glikokortykosteroidów. Osteoporozę może wywołać także przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej jak omeprazol czy pantoprazol- są to popularne leki na nadkwaśność i zgagę dostępne bez recepty.

Objawy

Cicha choroba- tak jest nazywana, gdyż przez wiele lat nie daje żadnych objawów bólowych. Osteoporoza rozwija się w sposób praktycznie niezauważalny. W wielu przypadkach dopiero pierwsze złamanie niskoenergetyczne może podpowiedzieć, z jaką chorobą mamy do czynienia. Dolegliwości bólowe pojawiają się później i są one następstwem wielokrotnych złamań. Przy zaawansowanej osteoporozie ból biodra może pojawiać się w wyniku mikrourazów bądź poważniejszych złamań tego fragmentu szkieletu. Jest to jedno z najczęstszych miejsc poza nadgarstkami, kręgosłupem i barkiem, w którym dochodzi do złamania. Ale co robić, gdy mamy podejrzenia zagrożenia osteoporozą? Jakie badania na osteoporozę najlepiej wykonać?

Diagnostyka

Podstawowym badaniem na osteoporozę jest badanie densytometryczne. Służy ono do oceny gęstości mineralnej kości. Nie jest to jednak badanie jednoznacznie rozstrzygające o obecności choroby lub jej braku. Takim badaniem może być dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska. Jest to bardziej zaawansowane badanie rentgenowskie. Dla lekarza przydatne może być również zwyczajne badanie rentgenowskie lub przy pomocy tomografii komputerowej oraz badanie krwi uwzględniające poziom markerów tworzenia i resorpcji kości (P1NP i CTX).

Przydatnym narzędziem diagnostycznym dla lekarzy jest wskaźnik T-Score. Określa on ilość masy kostnej, jaka jest obecnie w porównaniu do szczytowej wartości, którą organizm osiąga w wieku młodzieńczym. Wynik T-Score określa stopień zaawansowania utraty masy kostnej, dzieląc ją na trzy kategorie:

• zdrowa kość- wynik T-Score większy od -1,0
• osteopenia- wynik między -1,0 a -2,5 (osteopenia to stan utraty masy kostnej, ale nie tak zaawansowany jak przy osteoporozie)
• osteoporoza- wynik mniejszy od -2,5

Z kolei metoda FRAX to algorytm opracowany przez WHO, który pomaga oszacować ryzyko ewentualnego złamania kości, jakie może nastąpić w ciągu najbliższych 10 lat. Opiera się on na czynnikach indywidualnych pacjenta jak wiek, płeć, masa ciała, wzrost, przebyte złamania itd. oraz wartość BMD (Bone Mineral Density- gęstość kości obliczanej poprzez badanie densytometryczne). Znając te wartości, można nawet samemu wyliczyć procentowe ryzyko złamania w ciągu najbliższych dziesięciu lat.

Leczenie osteoporozy

Podstawowymi lekami stosowanymi w terapii osteoporozy są między innymi bisfosfoniany. Hamują one resorpcję tkanki kostnej, czyli inaczej mówiąc, przeciwdziałają zmniejszaniu się gęstości kości. Z tej grupy leków stosuje się najczęściej alendronian, kwas zoledronowy lub kwas ibandronowy. Ważnym faktem dotyczącym stosowania bisfosfonianów jest to, że trzeba je przyjmować na stojąco i nie zmieniać zanadto pozycji ciała przez godzinę po przyjęciu. Są to bardzo silne kwasy, które mogą mocno podrażnić żołądek i dlatego nie powinny w nim zalegać zbyt długo i jak najszybciej przesunąć się do jelita.

Ciekawą opcją terapeutyczną może być denosumab- jest to ludzkie przeciwciało monoklonalne. Mechanizm działania jest inny niż bisfosfonianów, jednak efekt jest podobny- zahamowanie resorpcji kości. Denosunab podaje się podskórnie tylko raz na pół roku. Jest to bardzo dobry lek o wysokiej skuteczności, jednak jest również bardzo drogi. Jest to spora wada tego produktu, gdyż nie każdy pacjent może otrzymać na niego refundację z NFZ.

Innymi, rzadziej stosowanymi lekami są analogi parathormonu (teryparatyd, abaloparatyd), przeciwciała blokujące sklerostynę (romosozumab) lub raloksyfen. Są to jednak leki stosowane rzadziej, w przypadku bardzo zaawansowanej osteoporozy o dużym ryzyku złamań. Zanim jednak dojdzie do poważnej postaci choroby, możemy sobie pomóc, stosując odpowiednią dietę, która pomoże nam dłużej utrzymać nasze kości w dobrej formie.

Zapobieganie osteoporozy

Prawidłowa dieta jest podstawą profilaktyki osteoporozy. Szczególnie istotna jest odpowiednia podaż wapnia i witaminy D. Prawidłowo zbilansowana dieta przy osteoporozie powinna zawierać duże ilości nabiału, które jest szczególnie bogate w wapń (jogurty, kefiry, maślanki i samo mleko). Dla zdobycia tego cennego dla kości pierwiastka warto spożywać również warzywa zielone jak jarmuż i brokuły, a także tofu. Pamiętać trzeba także o odpowiedniej podaży witaminy D już od samych narodzin. Niemowlętom powinno się podawać do 400 jednostek (IU- International Unit, czyli jednostki międzynarodowe) na dobę. Dla dzieci, które ukończyły pierwszy rok życia, powinno to być już 1000 IU na dobę. Osoby dorosłe i starsze powinny w naszym klimacie stosować dodatkowo od 2000 do 4000 jednostek witaminy D na dobę. Pacjenci z niewydolnością nerek powinni pamiętać, że w ich przypadku suplementacja zwykłą witaminą D jest niewystarczająca- tacy chorzy powinni przyjmować specjalną, aktywną postać witaminy D (przemiana witaminy D do jej aktywnej postaci zachodzi w nerkach). Dla zdrowia układu kostnego należy także spożywać odpowiednią ilość białka, a także ograniczyć palenie papierosów oraz spożywanie alkoholu i innych używek.

Bibliografia:

E. Czerwiński, M. Berwecka; Osteoporoza- zapomniana choroba milionów złamań; Lekarz POZ; 3; 2020; 175-179

K. Buczkowski, S. Chlabicz, W. Horst-Sikorska, A. Jaroszyński, J. Siebert, M. Tałataj, M. Ignaszak-Szczepaniak, P. Kardas; Osteoporoza. Postępowanie profilaktyczne, diagnostyczne i lecznicze. Wytyczne dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej; Forum Medycyny Rodzinnej; 2012; tom 6; nr 4; 153-160

E. Marcinowska-Suchowierska, E. Czerwiński, J. Badurski, M. Walicka, M. Tałataj; Osteoporoza- diagnostyka i terapia u osób starszych; Postępy Nauk Medycznych; 2011; tom XXIV; nr 5; 410-423

J. Dardzińska, H. Chabaj-Kędroń, S. Małgorzewicz; Osteoporoza jako choroba społeczna i cywilizacyjna- metody profilaktyki; Hygeia Public Health; 2016; 51 (1); 23-30

Autor: mgr farm. Wojciech Ziółkowski