Szczepienia na choroby tropikalne

Wyjazd do krajów tropikalnych jest nie lada atrakcją dla każdego, ale jak się przygotować, żeby wymarzona podróż nie okazała się utrapieniem? Wiadomo, że należy kupić odpowiedni sprzęt, ubrania, sprawdzić okolicę w poszukiwaniu atrakcji, ale powinniśmy jeszcze przygotować na wyjazd nasz organizm. Kraje tropikalne nie są niestety wolne od groźnych chorób zakaźnych, przed którymi mogą nas uchronić odpowiednie szczepienia.

Jak przygotować się do wyjazdu?

Wyjazdy w rejony tropikalne i egzotyczne stają się coraz bardziej popularne. Jednak by podróż była w pełni udana należy się do niej odpowiednio przygotować. Nie tylko w Afryce występują choroby tropikalne. Przede wszystkim należy zebrać dokładny wywiad na temat sytuacji epidemiologicznej w danym kraju, a szczególnie na temat występujących tam chorób tropikalnych. W zebraniu takich informacji z pewnością pomoże internet, ale także pomocna może być ambasada danego kraju w Polsce. Często jest tak, że w danym kraju szczepienie na konkretną chorobę jest obowiązkowe i może nas czekać przymusowe doszczepienie na lotnisku lub obowiązkowa kwarantanna na nasz koszt - z tego powodu lepiej jest się więc porządnie przygotować. Nie każdy na przykład wie, że w Arabii Saudyjskiej obowiązkowe jest szczepienie na meningokoki.

Ambasada a także lekarz medycyny podróży mogą być bardziej przydatni niż internet, ponieważ to, na co się zaszczepimy, zależy od kilku czynników:

• w jaki region danego kraju się wybieramy
• jaki jest charakter naszej podróży - zostajemy w mieście/hotelu, czy planujemy dłuższe wycieczki
• pora podróży - w zależności czy jest pora sucha czy deszczowa mogą być inne zagrożenia
• długość wyjazdu
• dotychczasowy status szczepień oraz ogólny stan zdrowia

O czym pamiętać poza szczepieniami?

Jest kilka ważnych aspektów, poza szczepieniami, których warto przestrzegać w krajach tropikalnych. Przede wszystkim trzeba pić tylko i wyłącznie wodę butelkowaną - warto także unikać zamrożonych kostek lodu, ponieważ nie wiadomo, z jakiej wody zostały zrobione. Wody butelkowanej używajmy także do płukania ust po umyciu zębów. Myjmy dokładnie ręce jak najczęściej, zwłaszcza przed posiłkami. Jedzenie wybierajmy zawsze z pewnego źródła - unikajmy przydrożnych jadłodajni. Myjmy owoce i warzywa przed zjedzeniem.

Zabierzmy książeczkę szczepień i wakacyjną apteczkę dostosowaną specjalnie do naszej podróży. Chrońmy się przed ugryzieniami owadów - stosujmy odpowiednią odzież i repelenty na odsłonioną skórę. Upewnijmy się, że w oknach są moskitiery, dobrze by było, jakby była dodatkowa moskitiera przy łóżku.

Choroby tropikalne

Które choroby tropikalne są najgroźniejsze i o których powinniśmy szczególnie pamiętać?

• Żółta gorączka lub żółta febra
• Japońskie zapalenie mózgu
• Denga
• Cholera
• Dur brzuszny
• Malaria

Do najczęstszych objawów chorób tropikalnych należy wysoka gorączka, nudności i wymioty, biegunka oraz zmiany skórne jak zaczerwienienie, owrzodzenie czy wysypka. Po zauważeniu tych symptomów po powrocie ze strefy tropikalnej udajmy się jak najszybciej do lekarza i poinformujmy o fakcie podróży. Zanim jednak wybierzemy się na wycieczkę, lepiej jest odwiedzić lekarza medycyny podróży, który najlepiej doradzi jak się efektywnie zaszczepić na choroby występujące najczęściej w miejscu naszej destynacji.

Szczepienia na choroby tropikalne

Szczepionka na żółtą febrę to Stamaril. Jest to szczepionka żywa, a schemat podania obejmuje tylko jedno szczepienie na minimum 10 dni przed planowaną podróżą. Szczepionka ta wystarczy na długo, gdyż ewentualne doszczepienie jest możliwe po 10 latach i to tylko w określonych okolicznościach.

Japońskie zapalenie mózgu to choroba, która występuje w rejonie południowo-wschodniej Azji i wschodniej części Australii. Szczepionką jest Ixiaro (dostępna dla pacjentów od 2 miesiąca życia) i jest to szczepionka zabita, a schemat szczepień dla dorosłych obejmuje dwie wakcynacje (czyli podanie szczepionki) w 4-tygodniowym odstępie. Osoby, które stale przebywają w strefie ryzyka, powinny doszczepić się w drugim roku od podania pierwszej szczepionki, czyli po 12 do 24 miesięcy.

Szczepionką na dengę jest preparat przeznaczony od 4 roku życia pod nazwą Qdenga. Schemat szczepienia obejmuje podanie dwóch dawek w odstępie 3 miesięcy. Jest to szczepionka żywa. Ponieważ każdy kolejny epizod dengi występuje z cięższym przebiegiem, ze śmiercią włącznie, więc szczepionka jest szczególnie dedykowana podróżnym, którzy już raz zachorowali na dengę. Jak szacuje WHO, denga to najczęstsza na świecie choroba wirusowa przenoszona przez komary.

Szczepionką na cholerę jest Dukoral. Dorosłym i dzieciom od 6 roku życia podaje się dwie dawki w odstępie minimum tygodnia, a dawkę przypominającę po 2 latach. Natomiast dzieciom od 2 do 6 roku życia podaje się 3 dawki w odstępie minimum tygodnia i dawkę przypominającą po sześciu miesiącach. Co jest bardzo ważne to fakt, że Dukoral jest szczepionką doustną i przez jedną godzinę przed i po podaniu nie można spożywać żadnych płynów i jedzenia.

Na dur brzuszny podaje się szczepionki inaktywowawne Typhim Vi w jednej dawce na przynajmniej tydzień przed wyjazdem lub preparat TY w trzech dawkach w schemacie 0 – 1 – 12 miesięcy. Pierwsza i druga dawka podawana jest w odstępie miesiąca, a trzecia, ostatnia, po 12 miesiącach od pierwszej. Tutaj szczepienie należy rozpocząć przynajmniej 5 tygodni przed planowanym wyjazdem. Dawkę przypominającą podaje się po 3 latach. Istnieje także szczepionka doustna w postaci kapsułek (Vivotif). Jednak schemat jej podania jest nieco bardziej skomplikowany - należy przyjąć po jednej dawce w pierwszym, trzecim i piątym dniu. Pełna ochrona pojawia się po 7 do 10 dni od przyjęcia ostatniej dawki. Szczepienie przypominające powinno się podać po 3 latach.

Co do malarii, to nie istnieje aktualnie żadna szczepionka chroniąca przed tą chorobą (choć WHO właśnie dopuściła drugą już szczepionkę, ale są one jeszcze dostępne w ograniczony sposób), ale jest dostępne leczenie ochronne przy pomocy preparatu Malarone. Jest to lek pierwotniakobójczy, skuteczny wobec zarodźca malarii (Plasmodium falciparum). Preparat ten należy przyjmować przez cały czas pobytu w strefie zagrożonej (a także chwilę przed i po) według schematu: u dorosłych 1 tabletka dziennie, którą należy zacząć brać na 24-48 godzin przed przybyciem, następnie stosować przez cały czas przebywania w strefie zagrożonej (nie dłużej niż 28 dni), a następnie brać jeszcze przez 7 dni po powrocie.

O jakich chorobach należy jeszcze pamiętać?

O czym trzeba pamiętać to także szczepienie przeciwko WZW typu A oraz WZW typu B. Jest to akurat szczepienie, które warto wykonać, nawet jeśli się nie podróżuje w kraje tropikalne. Zagrożenie ze strony wirusowego zapalenia wątroby istnieje również w Polsce.

Trzeba także pamietać o jeszcze jednej chorobie. Mówiąc o chorobach tropikalnych myśli się przede wszystkim o malarii, cholerze czy żółtej febrze, ale jest jeszcze jedna, groźna choroba, która jest niemalże w 100% śmiertelna. Mowa oczywiście o wściekliźnie. Na świecie odnotowano raptem kilka przypadków przeżycia po zarażeniu się wścieklizną. Niektóre rejony są bardziej zagrożone niż inne - przykładowo w USA rocznie na wściekliznę umiera kilka osób, podczas gdy w Indiach jedna osoba umiera co pół godziny.

Wścieklizna przenosi się poprzez kontakt ze śliną zarażonego zwierzęcia. Może to być nie tylko ugryzienie, ale także polizanie przez zwierzę skóry, która jest uszkodzona, na przykład zadrapana. Wściekliznę przenoszą nie tylko psy, ale także nietoperze, a okres wylęgania trwa zwykle od 1 do 3 miesięcy, ale równie dobrze może to być też 12 miesięcy.

Profilaktyka według zaleceń WHO z 2018 roku i ACIP z 2022 roku polega na podaniu szczepionki Verorab w schemacie dwóch dawek w odstępie 7 dni (daje to około 3 lat uodpornienia) lub w schemacie trzech dawek: 0 – 7 dni – co najmniej 21 dni. Dawka przypominająca powinna być podana po 3 do 5 lat, jednak warto wcześniej ocenić poziom przeciwciał w organizmie. Postępowanie poekspozycyjne (czyli po ugryzieniu przez nieznane zwierzę) jest uzależnione od rodzaju narażenia, kontaktu ze zwierzęciem i jego stanu zdrowia, Doszczepienie poekspozycyjne wymaga podania dwóch dawek w odstępie trzech dni dla osób zaszczepionych. Dla osób niezaszczepionych proponuje się dwa różne schematy podania leku:

• schemat Essen, który wymaga podanie pięciu dawek (0 – 3 – 7 – 14 – 28 dzień)
• schemat Zagrzeb, który wymaga podanie czterech dawek: 0 (2 dawki) – 7 – 21 dzień (w tym schemacie pierwszego dnia podaje się podwójną dawkę, a kolejną po tygodniu i ostatnią po 3 tygodniach)

Czasami warto podać także dodatkowo immunoglobulinę, jednak należy to już do decyzji lekarza prowadzącego.

Więcej informacji na temat chorób tropikalnych można zawsze otrzymać w wojewódzkich stacjach sanitarno-epidemiologicznych, szpitalach zakaźnych lub u lekarzy specjalistów z dziedziny medycyny podróży.

Bibliografia:

• K. Korzeniewski; Medycyna podróży - o czym każdy lekarz wiedzieć powinien; Family Medicine & Primary Care Review; 2012; 14; 3: 457-461
• M. Smreczak, A. Orłowska; Wścieklizna w Polsce w 2022 r.; Życie weterynaryjne; 2023; 98 (9); 566-570
• K. Korzeniewski; Medycyna podróży w praktyce lekarza rodzinnego; Forum Medycyny Rodzinnej; 2016; tom 10; nr 6; 283-294

Autor: mgr farm. Wojciech Ziółkowski