Zapalenie płuc – jak je leczyć prawidłowo?

Zapalenie płuc to jedna z najczęstszych chorób zakaźnych na świecie. W samej Polsce zapada na nią ponad 300 000 osób rocznie. Niestety odsetek ten jest większy w starszej grupie wiekowej, dla której choroba ta jest szczególnie groźna. Co warto wiedzieć o zapaleniu płuc by leczenie było skuteczne? Jak się przed nim chronić?

Czym jest zapalenie płuc

Jest to stan zapalny tkanki śródmiąższowej lub pęcherzyków płucnych. Co powoduje zapalenie płuc? Choroba ta wywoływana jest bardzo często przez dwoinkę zapalenia płuc (Streptococcus pneumioniae). Bakteria ta odpowiada za 30 do 40% przypadków pozaszpitalnego zapalenia płuc. Jednak zapalenie płuc u dorosłych czy u dzieci jest także powodowane przez inne, często antybiotykooporne bakterie (na przykład Mycoplasma pneumioniae, Chlamydia pneumioniae, czy Legionella pneumophila), wirusy - takie jak wirus grypy czy koronawirus SARS-Cov-2, jak również jest możliwe wystąpienie grzybiczego zapalenia płuc - choć jest to najrzadsza przyczyna tej choroby.

Zapalenie płuc jest wciąż istotną przyczyną hospitalizacji i umieralności, zwłaszcza w populacji osób starszych oraz najmłodszych. Kiedyś była to choroba śmiertelna - dziś jest kompletnie inaczej dzięki możliwości stosowania antybiotyków, a także dzięki szerokiej możliwości szczepień we wszystkich grupach wiekowych.

Ile trwa zapalenie płuc? Jeśli choroba została prawidłowo i szybko zdiagnozowana, oraz wprowadzono skuteczne leczenie antybiotykiem to szacowany czas jej trwania wynosi od 7 do 14 dni. W trudniejszych przypadkach okres ten jest dłuższy i wynosić może od 14 do 21 dni, a nawet dłużej.

Jakie są rodzaje zapalenia płuc?

Istnieją dwa główne typy zapalenia płuc, które rozróżnia się między sobą ze względu na różną epidemiologię, a są to:

• Szpitalne zapalenie płuc
• Pozaszpitalne zapalenie płuc

Pięć do piętnastu na 1000 osób przyjętych do szpitala ma szansę zachorować na szpitalne zapalenie płuc. Liczba ta rośnie, jeśli hospitalizacja przedłuża się do ponad 5 dni, pacjent stosował w ostatnim czasie antybiotykoterapię, podawano mu leki dożylne w warunkach domowych, bądź miał w takich warunkach leczone rozległe rany lub jest wentylowany mechanicznie w szpitalu. W takich sytuacjach ryzyko rośnie aż do 25%! Jest to zatrważająca statystyka, która sprawia, że szpitalne zapalenie płuc jest jednym z największych problemów długotrwałej hospitalizacji.

W przypadku pozaszpitalnego zapalenia płuc istnieją inne czynniki, które zwiększają szansę na zachorowanie. Są to między innymi palenie tytoniu, picie alkoholu, wiek powyżej 65 roku życia, niewydolność serca, POChP, czy cukrzyca. Na pozaszpitalne zapalenie płuc choruje średnio od 5 do 12 pacjentów na 1000 osób i odsetek ten znacznie wzrasta wraz z wiekiem.

Jak rozpoznać zapalenie płuc? - objawy i powikłania

Objawy zapalenia płuc są mocno niespecyficzne. Mogą różnić się w zależności od wyjściowego stanu zdrowia chorego, czy jego wieku. Zdarza się także zapalenie płuc bez gorączki (zwłaszcza w populacji seniorów), co znacznie utrudnia proces diagnostyczny, oraz przedłuża czas rozpoczęcia właściwej terapii. U pacjentów w wieku podeszłym klasyczne objawy zapalenia płuc (gorączka, kaszel) mogą zastąpić zaburzenia psychiczne o typie splątania, majaczenia czy apatii.

Objawy i rozpoznanie

Typowe objawy zapalenia płuc, które mogą, choć nie muszą wystąpić to gorączka, dreszcze, uczucie rozbicia, kaszel, nadmierna potliwość, ropna plwocina o żółtawym zabarwieniu, ból w klatce piersiowej, a także niekiedy duszność. Przy zapaleniu płuc wywołanym przez wirusy początkowo może dojść do nieżytu nosa, czy bólu mięśni - podobnego jak przy grypie. U najmłodszych pacjentów - noworodków i niemowląt objawem zapalenia płuc może być również zwiększenie częstości oddechowych, angażowanie dodatkowych mięśni oddechowych (dziecko oddycha „całym sobą” i wkłada w oddychanie wysiłek), jak również senność czy niechęć do jedzenia.

Jednak same objawy to zbyt mało, by móc z całkowitą pewnością zdiagnozować właściwe przyczyny zapalenia płuc. Poznanie przyczyny jest jednak niezwykle istotne, gdyż dzięki temu można wdrożyć celowaną i skuteczną terapię. By potwierdzić diagnozę lekarz zleca najczęściej prześwietlenie klatki piersiowej, dzięki czemu określi dodatkowo stopień zaawansowania choroby. Zmiany w płucach mogą być widoczne jeszcze wiele tygodni po przechorowaniu. Rzadziej zleca się badanie tomograficzne - jest to stosowane głównie u pacjentów hospitalizowanych.

Ponieważ większość przypadków zapalenia płuc jest pochodzenia bakteryjnego, toteż najlepszym rozwiązaniem byłoby wykonanie antybiotykogramu, by dokładnie określić rodzaj bakterii, z którą mamy do czynienia. Pozwalałoby to wdrożyć celowaną antybiotykoterapię, która będzie skuteczna wobec tego właściwego patogenu. Niestety wykonanie prawidłowego antybiotykogramu jest czasochłonne, dlatego też często w początkowym okresie choroby wdrażana jest antybiotykoterapia empiryczna, która polega na wdrożeniu antybiotyku pierwszego wyboru w leczeniu bakteryjnego zapalenia płuc. Oczekiwanie na wynik posiewu (najczęściej plwociny) niepotrzebnie przedłużałoby oczekiwanie na terapię i działało na szkodę pacjenta.

Powikłania

Wraz z rozwojem medycyny zapalenie płuc, jak i powikłania po tej chorobie stają się coraz mniej groźne. Nie oznacza to jednak, że zapalenie płuc nam nie zagraża. Szczególnie niebezpieczne powikłania grożą dzieciom do 3 roku życia oraz seniorom powyżej 65 roku życia. Szacuje się, że obecnie śmiertelność zapalenia płuc wynosi około 3% we wszystkich grupach wiekowych. Im pacjent starszy, tym śmiertelność jest wyższa - aż do kilkudziesięciu procent w najstarszych grupach wiekowych.

Jednym z możliwych powikłań zapalenia płuc jest pojawienie się niepożądanego płynu w przestrzeni opłucnowej. Jeśli płyn ten ulegnie nadkażeniu przez bakterie może nabrać charakteru ropnego- należy go wtedy ewakuować przy pomocy drenów. Stan ten jest bardzo niebezpieczny, gdyż może dojść do całkowitego zniszczenia płuca w rejonie, w którym doszło do nadkażenia. Najcięższym powikłaniem zapalenia płuc jest jednak niewydolność oddechowa, która wymaga wsparcia oddechu i leczenia pacjenta w warunkach oddziału intensywnej opieki medycznej.

Czy zapalenie płuc jest zaraźliwe? Z uwagi na fakt, że choroba ta jest wywoływana najczęściej przez wirusy lub bakterie, to patogeny te mogą się przenosić między ludźmi. Ten sam wirus lub bakteria może jednak u innej osoby wywołać łagodniejsze objawy, które nie muszą się wcale skończyć zapaleniem płuc.

Standardy leczenia zapalenia płuc

Podstawowym sposobem leczenia zapalenia płuc jest antybiotykoterapia stosowana w domu przy pomocy doustnych antybiotyków. W przypadku pozaszpitalnego zapalenia płuc antybiotykiem z wyboru jest amoksycylina bez kwasu klawulanowego. Odmienne leczenie jest stosowane w czasie hospitalizacji- podawane są antybiotyki dożylnie, najczęściej jest to ceftriakson.

W przypadku, gdy zapalenie płuc jest wywołane wirusem grypy zalecane jest stosowanie leku przeciwwirusowego, czyli oseltamiwiru.

Zapalenie płuc w zaawansowanych przypadkach może prowadzić do zaburzeń oddychania, które wymagają tlenoterapii, a nawet wsparcia oddechu (respiratoroterapia).

Czy leki bez recepty mogą być skuteczne?

Leki do kupienia bez recepty można stosować jedynie jako leczenie wspomagające główną terapię. W razie wystąpienia gorączki zalecane jest podawanie ibuprofenu lub paracetamolu. By pozbyć się nadmiaru plwociny, która zalega w płucach można zastosować syropy z ambroksolem, bromheksyną lub acetylocysteiną. Jednak gdy kaszel jest dokuczliwy w nocy i nie daje nam spokojnie spać, można zastosować na noc leki przeciwkaszlowe zawierające kodeinę, dextrometorfan, czy lewodropropizynę lub butamirat. Wybór właściwego leku przeciwkaszlowego warto w tym przypadku omówić jednak z lekarzem lub farmaceutą.

Profilaktyka – czyli jak się bronić przed zapaleniem płuc

Najlepszym sposobem na uniknięcie zapalenia płuc i ciężkich powikłań tej choroby są oczywiście powszechne szczepienia. Według obowiązkowego kalendarza szczepień, dzieci szczepione są 10-walentną (chroni przed 10 szczepami pneumokoków) szczepionką przeciwko pneumokokom. Chcąc wzmocnić tę ochronę rodzice mogą zdecydować się na wykupienie 13-walentnej szczepionki (jest ona jednak dla nich pełnopłatna). Drugą grupą pacjentów, której szczególnie zaleca się szczepienia przeciwko pneumokokom są osoby powyżej 65 roku życia. Dla tych pacjentów istnieje kilka schematów szczepienia, o których warto porozmawiać z lekarzem. Szczepionki te mogą być darmowe w niektórych przypadkach.

Warto rozważyć także szczepienia przeciwko wirusom grypy jak i przeciwko koronawirusowi, gdyż jak było wcześniej wspomniane, zapalenie płuc może rozwinąć się także w wyniku zakażeń wirusowych. Szczepienie przeciwko grypie musi odbywać się co roku, gdyż w danym sezonie jesienno-zimowym, atakują różne odmiany wirusa grypy.

Bibliografia:

• K. Wieczorkowska-Tobis; Obraz kliniczny zapalenia płuc u osób w podeszłym wieku; Gerontologia Polska; tom 16; nr 2; 89-96
• K. Jaśkowiak, A. Dudzisz, D. Golicki; Zapalenia płuc u osób dorosłych w Polsce – pneumokokowe zapalenia płuc i ich profilaktyka; Lekarz POZ; 2; 2021;115-125
• Ch. R. Bernheisel, J. D. Schlaudecker; Postępowanie w pozaszpitalnym zapaleniu płuc; Forum Medycyny Rodzinnej; 2009; tom 3; nr 4; 304-309
• W. Hryniewicz, P. Albrecht, A. Radzikowski; Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego; Narodowy Program Ochrony Antybiotyków; 2016; https://antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/Rekomendacje/Rekomendacje2016.pdf [data dostępu 01.11.2023]

Autor: mgr farm. Wojciech Ziółkowski